Zespół policystycznych jajników - co to właściwie jest? Jak to wykryć?
Rzecz w tym, iż do końca nie wiadomo. Pojęcie to wzięło się ze współistnienia kilku pozornie nie związanych ze sobą zaburzeń. Oto ich skrócona lista:
- Hiperandrogenizm - objawy hiperandrogenizmu (hirsutyzm - dodatkowe owłosienie, trądzik) lub nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych - wszystko omówione w rozdziale o hiperandrogenizmie
- Brak owulacji lub nieregularna owulacja
- Policystyczne jajniki (12 lub więcej pęcherzyków (2-9mm) w każdym jajniku i/lub objętość jajnika ponad 10ml) - to oczywiście stwierdzamy w USG
- Zaburzenia metaboliczne jak nieprawidłowy wynik testu obciążenia glukozą, otyłość, u niektórych tzw zespół metaboliczny (współistnienie otyłości, zaburzeń cukrowych, lipidowych i nadciśnienia)
- Nieprawidłowy iloraz wyników badania poziomu hormonów przysadkowych LH i FSH
Wg aktualnych kryteriów w rozpoznaniu PCOS liczą się pierwsze trzy grupy zaburzeń, aby rozpoznać PCOS potrzebne są dwa z nich. Pozostałe – mają charakter pomocniczy – tzn zwracamy na nie uwagę, czy są czy ich nie ma, mają znaczenie przy leczeniu, ale nie decydują o rozpoznaniu.
Rozpoznanie PCOS musi poprzedzić wykluczenie innych przyczyn zaburzeń owulacji i hiperandrogenizmu jak:
- Hiperprolaktynemii i niedoczynności tarczycy (niedoczynność tarczycy wywołuje hiperprolaktynemię, zatem razem badaniem prolaktyny najlepiej wykluczyć też niedoczynność tarczycy oznaczając TSH)
- Nadnerczowych przyczyn hiperandrogenizmu (gruczolaki hormonalnie czynne, wrodzony przerost nadnerczy). Przesiewowe badania to ultrasonografia, DHEAS, 17-hydroksyprogesteron (17-OHP)., przy czym niewielkie podwyższenie stężenia tychże hormonów może mieć związek również z zespołem policystycznych jajników.
- Gruczolaków jajników hormonalnie czynnych (badanie USG, które przecież i tak przy podejrzeniu PCOS jest wykonane)
Przyczyny PCOS
W skrócie - ilu badaczy tyle hipotez. Zakończmy na konstatacji, iż przyczyna jest uwarunkowana genetycznie, nieusuwalna i nieznana.
Konsekwencje PCOS
Oczywiście coś, z czym pacjentka zgłasza się do lekarza to nie stwierdzenie “chyba mam PCOS” tylko jego konsekwencje - objawy hiperandrogenizmu (hirsutyzm, trądzik) nieregularne miesiączki, problemy z zajściem w ciążę i opisane powyżej problemy metaboliczne.
Leczenie PCOS
Lekiem, który najwięcej “zamieszał” w sprawie PCOS, niejako zwrócił uwagę na konieczność rozpoznawania tego zespołu - jest metformina - lek przeciwcukrzycowy. Okazało się, iż podawanie go nie tylko może unormować gospodarkę cukrową u osób z jej zaburzeniami, nie tylko przyczynić się do spadku wagi ciała, ale również zmniejszyć objawy hiperandrogenizmu, przywrócić cykle owulacyjne i umożliwić zajście w ciążę. Podajemy go u większości chorych z otyłością i wg indywidualnych wskazań u innych pacjentek.
Trudno przecenić znaczenie redukcji masy ciała u otyłych pacjentek. Stosujemy tu wszystkie typowe metody (ograniczenia dietetyczne, sport, wsparcie psychologiczne). Więcej o tym w rozdziale o otyłości.
Poza tym leczenie polega na próbie zwalczenia opisanych powyżej konsekwencji PCOS - a więc:
- Hyperandrogenizm zwalczamy lekami antykoncepcyjnymi, ewentualnie skojarzonymi z lekami antyandrogennymi – dokładniejszy opis w rozdziale o hyperandrogenizmie
- Przy problemach z zajściem w ciążę, cyklach bezowulacyjnych, stosujemy lek indukujący owulację o nazwie klomifen (Clostilbegyt), ew. syntetyczny hormon przysadkowy FSH.
- Niekiedy podejmowana jest decyzja o leczeniu operacyjnym lub też o zapłodnieniu in vitro.